Φτωχική "Δημοκρατία";

Του ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΝΟΥΣΗ Οι φτωχοί κρυώνουν και μέσα στον ύπνο τους. Αντ. Καλλιντζογιαννάκης, "Η οδύνη της πέτρας στην οργή των ανέμων" Σήμερα ο φτωχός δεν είναι ένας πλούσιος με λιγότερα λεφτά αλλά ένας "άλλος άνθρωπος". Η εισοδηματική φτώχεια (έλλειψη πόρων) καταλήγει σε μια ανθρώπινη φτώχεια με την έννοια της άρνησης των κοινών αξιών. Καθώς δεν μοιραζόμαστε πλέον κοινούς μύθους, κοινές μορφές ζωής και κυρίως κοινές αντιλήψεις για τον άνθρωπο και για τον κόσμο και ούτε τρέφουμε ο καθένας για τον πλαϊνό συναισθήματα φιλαλληλίας, ο φτωχός αισθάνεται νομιμοποιημένος και εξ αρχής δικαιολογημένος στην οριστική απόρριψη τόσο της σταθερής τελικής αξίας της ζωής όσο και ορισμένων λειτουργικών αξιών της κοινωνίας. Η φτώχεια ορίζεται συχνά ως επιδημία, οι φτωχοί χρεώνονται την αποτυχία τους, η αλληλεγγύη και η συμπόνια συνεχώς δυσφημούνται, ο πλουτισμός του ενός γίνεται δράμα για τον άλλο και εντέλει οι απόκληροι είναι καταδικασμένοι μόνο τα "δημόσια κακά" να μοιράζονται μεταξύ τους. Σ' ένα περιβάλλον ρίσκου που οι φτωχοί δεν μπορούν να ελέγξουν (αλλά μόνο να υποστούν), είναι χαμένοι από χέρι στα στοιχήματα της κοινωνίας της διακινδύνευσης, αφού κουβαλάνε -εν είδει σταυρού του μαρτυρίου- όλες τις γενικευμένες αβεβαιότητες και ανασφάλειες. Ο φτωχός δεν νιώθει μόνον απροστάτευτος ή στερημένος αλλά, το χειρότερο, πιστεύει ότι είναι άχρηστος. Η "ελευθερία" της μηδενικής επιλογής και της μη-αυτοπροστασίας απέναντι στις αβεβαιότητες, καθώς και το χαμηλό αίσθημα αυτοεκτίμησης, οδηγεί αμετάκλητα σε έναν αμυντικό ατομικισμό, που καταργεί και την "κουλτούρα αλληλεγγύης της φτώχειας". Από την άλλη χωρίς ταυτότητα και δίχως κοινότητα, οι νεόπτωχοι, (είτε ως περιστασιακοί ή εκούσιοι φτωχοί, είτε ως τοπικοί φτωχοί) έχουν αναχθεί σε ιδιαίτερη κατηγορία που απέκτησε εδραιωμένα στερεοτυπικά χαρακτηριστικά. Η κοινωνική εικόνα την οποία έχει σχηματίσει ο φτωχός προσδιορίζει και το πλαίσιο αποδεκτών αξιών που επηρεάζουν πολύ περισσότερο τη νόμιμη ή μη συμπεριφορά του απ' ό,τι η έλλειψη απασχόλησης. Καθώς φαίνεται να πλησιάζει η φτώχεια "με απόλυτους όρους", καθώς η ακραία φτώχεια έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, ίσως είναι μια ευκαιρία να ξαναδούμε ορισμένες πτυχές του ζητήματος, που συνδέονται με την αντοχή των θεσμών, την κοινωνική συνοχή αλλά και την ποιότητα της Δημοκρατίας μας. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο φτωχός δεν συνιστά "παράπλευρη επίπτωση" αλλά θύμα του μύθου της ισορροπίας της αγοράς καθώς και της παγκοσμιοποιημένης ανισότητας. Η ελάχιστη πολιτισμική αξιοπρέπεια (συμ)περιλαμβάνει ασυμπίεστα δικαιώματα (τροφής, στέγης, εργασίας κ.λπ.) που δεν μπορεί να εξαρτώνται από τις προτεραιότητες/ιεραρχήσεις μιας "περιφρακτικής κοινωνίας". Το "ποιος θα ζήσει" και το "πώς θα ζήσει" δεν μπορεί να αφεθεί στην κρίση των επενδυτών, των νέων ιεραρχιών ή μιας κατευθυνόμενης αναγκαιότητας. Το αρχαϊκό ερώτημα παραμένει ανοικτό και κρίσιμο: Πόση ανασφάλεια και αβεβαιότητα μπορεί να υποφέρει υπαρξιακά ένας άνθρωπος ώστε να μη διαρραγεί οριστικά η σχέση του με τους άλλους; Αν είμαστε με το μέρος των χαμένων (κι όχι των αποκλεισμών), τότε πρέπει να συνδέσουμε το σύνθημα "παγκόσμια και ένδοξα" (globalorious) με την ενδυνάμωση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, με τη διαπολιτισμική επικοινωνία, με την κατάργηση αποκλεισμών, μ' ένα σύγχρονο κοινωνικό συμβόλαιο. * Ο Γιάννης Πανούσης είναι εγκληματολόγος - πανεπιστημιακός.