Η γεροντική αρρώστια του ΚΚΕ

«Το κουφάρι μου το κληροδοτώ στους Μπρέζνιεφ, Κολιγιάννη, Φλωράκη και Σία. Χαλάλι τους» Νίκος Ζαχαριάδης, 26.6.1973 Με τον βαρύγδουπο τίτλο «τιμάμε και αποκαθιστούμε τους αλύγιστους της ταξικής πάλης», η ηγετική ομάδα του ΚΚΕ επέλεξε να προχωρήσει τούτες τις μέρες σε σειρά εκδηλώσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ώστε να αποκαταστήσει τρεις ξεχωριστές και αλληλοσυνδεόμενες μορφές του κομμουνιστικού κινήματος της χώρας μας -κι όχι μόνο-, τον Νίκο Ζαχαριάδη και τον Νίκο Βαβούδη κομματικά, και τον Άρη Βελουχιώτη πολιτικά. Στο πλαίσιο της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ με θέμα «Δοκίμιο ιστορίας του κόμματος, Β’ τόμος περίοδος 1949 - 1968. Αποκαταστάσεις», ο Περισσός προχώρησε μέσα από μια «ιστοριογραφική μέριμνα» στην επανεκτίμηση της περιόδου και, σύμφωνα με τον «Ριζοσπάστη», «το ΚΚΕ και η ΚΝΕ βγήκαν πιο ενισχυμένοι ιδεολογικοπολιτικά και αποφασισμένοι να αξιοποιήσουν την ηρωική ιστορία του κόμματος και τα συμπεράσματα που βγαίνουν από αυτή στην πάλη για τον σοσιαλισμό, που η αναγκαιότητά του είναι πιο επίκαιρη από άλλη φορά». Ο περιορισμένος χώρος δεν επιτρέπει να καταπιαστούμε με κάθε μια από τις περιπτώσεις των τριών αγωνιστών και για το πώς αυτές παρουσιάζονται χοντροκομμένα και αποσπασματικά στο Δοκίμιο της ιστορίας του ΚΚΕ. Παρόλα αυτά, διαβάζοντας κανείς τα σχετικά αποσπάσματα, μπορεί να καταλήξει σε γνώριμους τόπους, όπου η δογματική αντίληψη των γεγονότων μπορεί να οδηγήσει στον μαρασμό της σκέψης. Δεν είναι πρώτη φορά που το ΚΚΕ καταπιάνεται με την ιστορία του. Αντίθετα, μάλιστα, ποτέ δεν έπαψε να ασχολείται με το κομβικό αυτό ζήτημα μέσα από τα διάφορα τμήματα ιστορίας, από Κεντρικές Επιτροπές, Ολομέλειες, Συνδιασκέψεις και σχετικές εκδόσεις. Δεν είναι λίγοι επίσης και οι πέραν του ΚΚΕ, ιστορικοί, ερευνητές, μελετητές, «περίεργοι» κ.λπ. που έχουν πιάσει, επιτυχώς ή ανεπιτυχώς, στα χέρια τους την «καυτή αυτή πατάτα». Η ιστορία του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος απασχόλησε και συνεχίζει να αποσπά την προσοχή πολλών, καθώς είναι Ιστορία γεμάτη από φάσεις και αντιφάσεις, ήττες και νίκες, ήρωες και προδότες, μεγαλουργήματα και απογοητεύσεις, διασπάσεις και συγκρούσεις, προσφορά, αγώνες, θυσία, αλλά και στασιμότητα. Κι όλα αυτά μέσα σε ένα γενικότερο πεδίο σκληρών αντιπαραθέσεων, πολέμων, τυχαίων συμβάντων, πάλης, συμφερόντων, συνεχών μετατοπίσεων, ταξικών αντιθέσεων, συναισθημάτων και ένα σωρό άλλων παραγόντων. Κι αν πράγματι οι λαοί δεν διδάσκονται από την ιστορία τους, όπως έλεγε ο Χέγκελ κι αργότερα ο Μαρξ, την ίδια άποψη δεν έχουν όμως κι εκείνοι που με την εργαλειοποίηση και την ιδεολογηματοποίησή της προσπαθούν με τρόπο επιλεκτικό και αποσπασματικό να την καταστήσουν δούλα της εκάστοτε πολιτικής τους σκοπιμότητας. Η ηγεσία του Περισσού δεν ξεφεύγει (πώς θα μπορούσε άλλωστε) από τον κανόνα που θέλει τις ηγεσίες να κρατούν καλά φυλαγμένα τα μυστικά τους, ώστε με τις μισές αλήθειες -όπως στην υπόθεση του Νίκου Ζαχαριάδη, που δεν γίνεται καμία αναφορά στις συναντήσεις του με την τότε ηγεσία του ΚΚΕ και τα τελευταία και συγκλονιστικά, πριν την αυτοκτονία του τον Αύγουστο του ’73, γράμματα- να μπορούν να εξουσιάζουν με τις μισές αλήθειες που συνθέτουν την αληθοφάνεια των θέσεών τους. Η ιδεολογική και πολιτική χρήση της ιστορίας εκ μέρους του Περισσού στηρίζεται στη γνώριμη οδό της επιλεκτικής χρήσης των πηγών, η οποία συμπορεύεται με την τηλεκατευθυνόμενη επιλογή των αρχειακών τεκμηρίων που κάθε φορά κρίνεται χρήσιμο ή συμφέρον να εμφανιστούν. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η έκδοση σειράς ντοκουμέντων (όπως τα πρακτικά της 12ης Ολομέλειας, της 7ης Ολομέλειας κ.λπ.) που μέχρι πριν λίγα χρόνια κρατούνταν καλά φυλαγμένα στα υπόγεια του Περισσού, όπου συνεχίζουν να βρίσκονται στοιβαγμένα αρχεία απροσπέλαστα για τους ενδιαφερόμενους και εξ ορισμού απόρρητα. Η ιστορία χρησιμοποιείται για την εξυπηρέτηση ιδανικών που θεωρούνται καλά και αναγκαία, με το «σώμα» να ξεφεύγει από την προσπάθεια του «κεφαλιού» να αποκαταστήσει μια γνώση ώστε να οδηγήσει έπειτα στην πρόβλεψη. Με έναν βολονταρισμό ξαναφτιάχνεται η ιστορία ώστε να χρησιμοποιηθεί για την αναγκαιότητα και το αναπόφευκτο της μετάβασης από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό (δείγμα τέτοιο είναι το απόσπασμα του Δοκιμίου για τον Άρη Βελουχιώτη, στο οποίο αποκαθίσταται πολιτικά, όχι όμως και κομματικά, για να μη θιχθούν τα ιερά και τα όσια του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού και κατ’ επέκταση της ίδιας της δομής του κόμματος. «Η διαφωνία του Άρη με τη Συμφωνία της Βάρκιζας δε δικαιώνει τη στάση του απέναντι στη συλλογική θέση του Κόμματος και την παραβίαση από αυτόν της κομματικής πειθαρχίας... Η στάση του αυτή αποτέλεσε ρήξη με τη θεμελιώδη αρχή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, δεν καθιστά δυνατή τη μετά θάνατο αποκατάσταση και της κομματικής του ιδιότητας). Οι αποφάσεις της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα αυθαιρεσίας και σκόπιμης παράλειψης γεγονότων, κομματιάζουν την ιστορία και την προσαρμόζουν στα μέτρα της ηγεσίας. Τα ιστορικά συμβάντα τσουβαλιάζονται και στριμώχνονται όλα μαζί χωρίς αρχές, ώστε στη συνέχεια να αποδειχθεί η αλήθεια του κομματικού μηχανισμού. Με πλήρη μυστικότητα, αδιαφάνεια και ιδιοτελείς χρήσεις, αλλά και στο όνομα πάντα του καλού σκοπού, συνθλίβονται πρόσωπα, ντοκουμέντα, ερωτήματα και ιστορικές καταστάσεις (χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα του Δοκιμίου για τον Ν. Βαβούδη, που στους λόγους για τη λαθεμένη εκτίμηση προς το πρόσωπο του δεν αναφέρει τίποτα για την ηγεσία του κόμματος το 1951 -με τον φόβο μήπως πέσει σε αντιφάσεις;) ώστε να βασιλεύσει η εξουσία των από πάνω, η «κομματικότητα» και ο σκοπός που αγιάζει τα μέσα. Η σχέση της ιστορίας με την πολιτική, έγραφε κάποτε ο Φίλιππος Ηλιού, «είναι περίεργη και πάντα σε βάρος της ιστορίας», για να προσθέσει πως «η ιστορία που καλλιεργείται από την πολιτική είναι αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε 'επιθυμητή ιστορία'». Στο πλαίσιο της επιθυμητής ιστορίας χώρο μπορούν να βρουν οι πάντες, κομμένοι και ραμμένοι στο «κοστούμι» που έχει ράψει γι’ αυτούς το ανώτατο «Ιερατείο». Θέση έτσι μπορούν να βρουν και ο Ζαχαριάδης και ο Άρης και ο Βαβούδης και ο Πλουμπίδης και ο Φλωράκης και ο Λουλές και τόσοι ακόμη, που άλλοι χαρακτηρισμένοι, άλλοι διαγραμμένοι κι άλλοι με τιμές και δόξες άφησαν την τελευταία τους πνοή με το όνομα του κόμματος στα χείλη τους. Θέση στο κάδρο αυτό δεν υπάρχει για τους «οπορτουνιστές» και τους λιποτάκτες, οι χειρότεροι ακόμη και του ταξικού εχθρού, οι οποίοι, σύμφωνα με την ηγετική ομάδα του ΚΚΕ, χρησιμοποιούνται κάθε φορά από τον ταξικό αντίπαλο για να χτυπηθεί το «Κόμμα» και είναι, σύμφωνα με την ίδια, υπεύθυνοι και για τις στραβοτιμονιές του κόμματος. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα του Δοκιμίου της Ιστορίας του ΚΚΕ για τον Ν. Ζαχαριάδη, το οποίο σαν υπεύθυνες για την κακομεταχείριση του ιστορικού ηγέτη χαρακτηρίζει τις ηγεσίες του τότε χρουστσωφικού ΚΚΣΕ, του ΚΚΕ και των «6 αδελφικών κομμάτων» («Ο απαράδεκτος εξορισμός του στο Σοργκούτ και η όλη εκεί μεταχείρισή του από την ηγεσία του ΚΚΣΕ, με τη σύμπραξη και της τότε καθοδήγησης του ΚΚΕ, δεν δικαιολογείται εξαιτίας της λαθεμένης ενέργειας του Ζαχαριάδη να απευθυνθεί στην ελληνική δικαιοσύνη να τον δικάσει»). Κι αν την ώρα της μάχης και της βάρβαρης επέλασης των κυρίαρχων δυνάμεων το ΚΚΕ επιλέγει να ξεσκονίσει τα ντουλάπια της ιστορίας του, φοβούμενο παρόλα αυτά να τα ανοίξει, μήπως, όπως έλεγε και ο Ιταλός ιστορικός Αιμίλιο Σερένι, πέσουν από μέσα... πτώματα, η «από 'δώ» αριστερά κοιτάζει με τα κιάλια της την ίδια της την ιστορία. Το ερώτημα που εξακολουθεί να τίθεται και θα τίθεται συνεχώς εκ των πραγμάτων είναι αν η αριστερά χρειάζεται τη δική της ιστορία. Η σιωπή άραγε στο όνομα της ενότητας είναι χρυσός ή η Ιστορία για την Ιστορία η απάντηση; Τελικά, αν αριστερά θέλει να λέγεται κίνημα του μέλλοντος, δεν δύναται να μην έχει αίσθηση και αντίληψη του παρελθόντος της. Σε αντίθετη περίπτωση σημαίνει αυτοκρωτηριασμός, και απάθεια απέναντι στην Ιστορία όπως τη γράφουν οι νικητές, όπως την εξωραΐζουν μέσα από μια επιδερμική ηθικολογία και καταγραφή απλά γεγονότων ορισμένοι που δήθεν θέλουν να κρατάνε αποστάσεις από την Ιστορία και ό,τι έχει πέραση σήμερα. Σε αντίθεση με έναν εργαλειακό -όπως της ηγετικής ομάδας του Περισσού- χαρακτήρα, η Ιστορία μπορεί να μας απλώσει το χέρι της, ώστε με μεθοδικότητα και επιστημονική τεκμηρίωση να κατανοήσουμε το παρελθόν προκειμένου έπειτα να αντιληφθούμε και να εκτιμήσουμε μελλοντικές καταστάσεις, όχι με όρους προφητείας ή γραμμικής αντίληψης των πραγμάτων. Η ιστορία εξάλλου, και το γνωρίζουν καλά όσοι καταπιάνονται με αυτή, αποτελεί μια πολύπλοκη και περίεργη υπόθεση που δεν μπορεί να περιορίζεται στους τέσσερις τείχους ενός επιστημονικού -ή κομματικού- τόπου δουλειάς. Αντίθετα σαν αδέσποτος σκύλος «τριγυρνά» εδώ κι εκεί, αναζητώντας τα χαμένα χνάρια της εγκυρότητας και τη χρησιμότητάς της στη δημόσια ζωή, σαν τον τυφλοπόντικα που με την ενστικτώδη ικανότητά του υπονομεύει το έδαφος που οι από πάνω πιστεύουν ότι είναι σταθερό. Σαν τυφλοπόντικας η Ιστορία, μπορεί να λειτουργήσει ως προωθητική δύναμη στην κατεύθυνση της πολυπόθητης και αναγκαίας υπόθεσης του σοσιαλισμού. Κ.Ζαγάρας