Κάθε ποτάμι και κίνημα

Του Γιαννη Παπαδημητριου*

Οι υπέρμαχοι της κατασκευής μεγάλων υδροηλεκτρικών φραγμάτων στην Ελλάδα έχουν κάθε λόγο να αισθάνονται ικανοποιημένοι. Τι κι αν ο επιστημονικός και πολιτικός διάλογος έχει αναδείξει εδώ και χρόνια ότι τα προβλήματα που δημιουργούν είναι περισσότερα από όσα υποτίθεται πως αντιμετωπίζουν; Τι κι αν η κατασκευή τους έχει σχεδόν εγκαταλειφθεί στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες και το ρεύμα έχει μετακινηθεί προς τον Τρίτο Κόσμο; Τι κι αν οι επιπτώσεις τους στην υγεία των ποταμών, στα οικοσυστήματα, στους υδροφόρους ορίζοντες, στο κλίμα, στη γεωλογία και στους παραποτάμιους πληθυσμούς είναι μη αναστρέψιμες; Τι κι αν έχει τεκμηριωθεί ότι συμμετέχουν στο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής με την έκλυση μεθανίου και διοξειδίου του άνθρακα από τη βλάστηση που παγιδεύουν; Τι, τέλος, κι αν διεθνώς δεν θεωρούνται ανανεώσιμη πηγή ενέργειας; Όλα αυτά δεν έχουν την παραμικρή σημασία. Η χώρα μας, ύστερα από μια δεκαετία σχετικής εγκατάλειψης των κατασκευαστικών προγραμμάτων της ΔΕΗ, ανοίγει και πάλι με κάθε επισημότητα το θέμα.

Μετά από την αρχική ασάφεια στο καθεστώς της ιδιωτικοποίησης της παραγωγής ενέργειας, οι αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο των υδροηλεκτρικών επιταχύνθηκαν. Μόλις η Ν.Δ. πήρε την εξουσία, φρόντισε με τον νόμο 3468/2006 να αυξήσει το όριο των μικρών υδροηλεκτρικών, που θεωρούνται Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), από 10 MW σε 15. Ακολούθησε, πριν από ένα χρόνο, η έκδοση της Κοινής Υπουργικής Απόφασης για το Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, η οποία, αν και εξαίρεσε τα μεγάλα φράγματα από το πεδίο εφαρμογής της, έσπευσε ωστόσο να υιοθετήσει τον χαρακτηρισμό «ανανεώσιμες» για όλες συλλήβδην τις μορφές υδροηλεκτρικής ενέργειας.

Ωστόσο, όλα αυτά δεν ήταν παρά κατάληψη θέσεων πριν από την τελική έφοδο των τεχνικών εταιρειών στα ποτάμια της χώρας. Μια έφοδο, που προετοίμαζαν αρκετοί: ο Γ. Σουφλιάς με τις συνεντεύξεις του, όπου εξήγγελλε είκοσι μεγάλα φράγματα στα ποτάμια της χώρας, το ΤΕΕ Λάρισας που διοργάνωνε συνέδρια για να αναδείξει τα τρομερά οφέλη τους, και το δραστήριο υδροηλεκτρικό λόμπι των εταιρειών, οι απαραίτητοι σύμβουλοι, κάποιοι πανεπιστημιακοί με μαχητική αρθρογραφία, πρώην στελέχη της ΔΕΗ κλπ.

Η πολιτική μοίρα του δικομματισμού το έφερε ώστε η Ν.Δ. να μην προλάβει να εκπληρώσει τα υδροηλεκτρικά της όνειρα. Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, με τη θέσπιση ανεξάρτητου Υπουργείου Περιβάλλοντος και κάποια πρώτα θετικά δείγματα γραφής της Τ. Μπιρμπίλη, δημιούργησε ελπίδες ότι μπορεί και να υπάρξει αλλαγή πορείας. Υπήρχε, βλέπετε, και το παράδειγμα των ισπανών σοσιαλιστών, που όταν κέρδισαν τις εκλογές του 2004 φρόντισαν αμέσως να ματαιώσουν το φαραωνικό σχέδιο της εκτροπής του ποταμού Έβρου της Ισπανίας, κάτι που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως παράδειγμα προς μίμηση.

Το νομοσχέδιο για «την επιτάχυνση της ανάπτυξης των ΑΠΕ για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής», η ηλεκτρονική διαβούλευση επί του οποίου ολοκληρώθηκε και αναμένεται η συζήτησή του στη Βουλή, έρχεται να διαλύσει τις αυταπάτες. Σε ό,τι αφορά το θέμα μας, το άρθρο 12 του νομοσχεδίου υπάγει ρητά στο πεδίο εφαρμογής του την υδραυλική ενέργεια, που παράγεται από υδροηλεκτρικούς σταθμούς με ισχύ μεταξύ 15 και 100 MW. Θεσμοθετεί δηλαδή ως «οιονεί ΑΠΕ» τα μεγάλα φράγματα, τα οποία θα συμμετέχουν στην εκπλήρωση του στόχου του 20% της τελικής κατανάλωσης ρεύματος από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μέχρι το 2020 και θα απολαμβάνουν όλα τα προνόμια τα οποία, στο όνομα της καταπολέμησης της γραφειοκρατίας, προβλέπει για τις υπόλοιπες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας το νομοσχέδιο. Με άλλες διατάξεις του νομοσχεδίου:

-- Αποσυνδέεται τελείως η άδεια παραγωγής ενέργειας από τη διαδικασία της περιβαλλοντικής αδειοδότησης, ο έλεγχος νομιμότητας της οποίας από το Συμβούλιο της Επικρατείας θα μπορούσε να συμπαρασύρει και την πρώτη, και καταργείται η αρχή της πρόληψης στην έκδοση διοικητικών πράξεων με επιπτώσεις στο περιβάλλον.

-- Αναγορεύεται σε χωροταξικό «Σύνταγμα» της ορεινής Ελλάδας το Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο για τις ΑΠΕ, ένα πλαίσιο ασαφές, από το οποίο, κατά το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος, «απουσιάζει το εκ της αποστολής του κύριο αντικείμενο, δηλ. η απογραφή και αξιολόγηση της βιωσιμότητας των φυσικών οικοσυστημάτων», και θεσπίζεται η υπεροχή του ΕΧΣ ΑΠΕ σε κάθε περίπτωση σύγκρουσης με άλλα πλαίσια χωροταξικού σχεδιασμού, ακόμη και ήδη θεσμοθετημένα και υφιστάμενα.

-- Κι αυτό όμως το ισχύον πλαίσιο του ΕΧΣ «βελτιώνεται», καθώς περιορίζονται οι έτσι κι αλλιώς λιγοστές περιοχές, όπου απαγορευόταν η χωροθέτηση ΑΠΕ (εφεξής λ.χ. θα επιτρέπεται η κατασκευή τους και στους οικοτόπους προτεραιότητας του δικτύου Natura 2000 και στις περιοχές προστασίας της φύσης του νόμου 1650/86).

Εν ολίγοις, ως κεντρική επιδίωξη και σχέδιο της «πράσινης ανάπτυξης» αναδεικνύεται η κάμψη όχι των γραφειοκρατικών δυσλειτουργιών αλλά των νομικών εμποδίων με βάση το περιβαλλοντικό κεκτημένο στη χώρα μας.

Η κατασκευή μεγάλων φραγμάτων γενικεύθηκε στις ΗΠΑ κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου και το πρώτο από αυτά ολοκληρώθηκε το 1935 στον ποταμό Κολοράντο. Ήταν δημόσια επενδυτικά σχέδια αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης, ένα από τα βασικά εργαλεία της αντίδρασης του προέδρου Ρούζβελτ στο Μεγάλο Κραχ. Το ζήτημα είναι εάν, έπειτα από εβδομήντα χρόνια σοβαρών περιβαλλοντικών προβλημάτων, η διέξοδος για το ελληνικό κατασκευαστικό κεφάλαιο θα αναζητηθεί στις ίδιες δοκιμασμένες και περιβαλλοντικά αποτυχημένες κατευθύνσεις. Ποιος είπε ότι την κρίση θα την πληρώσουν μόνο οι εργαζόμενοι;

Η οργάνωση των κοινωνικών αντιστάσεων εμφανίζει στη συγκεκριμένη περίπτωση αρκετά προβλήματα. Διότι το πεδίο της αντιπαράθεσης δεν είναι αστικά κέντρα αλλά ορεινές, αραιοκατοικημένες κατά κανόνα περιοχές. Προληπτικά μάλιστα οι συντάκτες του νομοσχεδίου προέβλεψαν και κάποια μπόνους για τους ιθαγενείς, αφαιρώντας το 50% του ειδικού τέλους παραγωγού από τα ταμεία των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης στις περιοχές εγκατάστασης των ΑΠΕ και αποδίδοντάς το ατομικά στους κατοίκους μέσω των λογαριασμών της ΔΕΗ.

Παρά τη μεγαλειώδη και τελικά νικηφόρα κινητοποίηση των κατοίκων των Τζουμέρκων ενάντια στην κατασκευή του φράγματος του Αγίου Νικολάου στον Άραχθο από την εταιρεία Μηχανική Α.Ε., η απειλή επανέρχεται. Αυτό τουλάχιστον προκύπτει από πρόσφατη συνέντευξη της διευθύνουσας συμβούλου της εταιρείας, η οποία διαβεβαιώνει ότι, στο πλαίσιο πάντα της πράσινης ανάπτυξης, «μέσα στο 2010 θα ξεκινήσει και η κατασκευή των υδροηλεκτρικών έργων Αγίου Νικολάου (93 MW). […] Ας σημειωθεί ότι για το υδροηλεκτρικό στον Άγιο Νικόλαο, επί εννέα χρόνια βρίσκεται στα χέρια µας η άδεια παραγωγής και µε καμία κυβέρνηση δεν καταφέραμε να κατασκευάσουμε το έργο, εξαιτίας αλλεπάλληλων γραφειοκρατικών προσκομμάτων» (στο capital.gr, 27.1.2009). Ας προσπεράσουμε προς στιγμή τον κυνισμό της αντίληψης ότι η ακύρωση της άδειας παραγωγής από το Συμβούλιο της Επικρατείας το 2007 και η απουσία νομιμότητας είναι «γραφειοκρατικά προσκόμματα». Ας σταθούμε κυρίως στη σιγουριά των εκπροσώπων του κατασκευαστικού κεφαλαίου για τις μεγάλες ευκαιρίες του 2010 σε όλη την έκταση της ορεινής Ελλάδας.

Την ίδια στιγμή από την άλλη πλευρά των Τζουμέρκων, στη Θεσσαλία, η Eλληνική Aστυνομία βάζει τα δυνατά της για να τρομοκρατήσει όσους αγωνίζονται ενάντια στη λειτουργία του φράγματος της Μεσοχώρας από την ΔΕΗ, χρησιμοποιώντας ακόμη και εντελώς παράνομα μέσα, όπως την άγνωστη στο ποινικό μας σύστημα «ομαδική» λήψη προανακριτικών απολογιών στο καφενείο.

Στη γέφυρα της Πλάκας το 2006, στην κορύφωση της μάχης για τον Άραχθο, σκαρώνοντας ομοιοκαταληξία με τον τίτλο του άρθρου, φωνάζαμε το σύνθημα «Δεν θέλουν οι εταιρείες προσκύνημα». Είναι επείγον οι διάσπαρτες αντι-φραγματικές πρωτοβουλίες να συντονιστούν σε πανελλαδική πλέον βάση. Η μάχη αναμένεται σκληρή.

*Ο Γιάννης Παπαδημητρίου είναι δικηγόρος Ιωαννίνων και μέλος του Συλλόγου Προστασίας Αράχθου