Στον αστερισμό του αιφνίδιου θανάτου (ακριβότερο χρήμα, κόκκινα δάνεια, απόσυρση καταθέσεων) βρίσκονται νοικοκυριά, επιχειρήσεις και τραπεζίτες με τον τρόμο της χρεωκοπίας να εξαπλώνεται καθημερινά απ’ άκρη σ’ άκρη στην επικράτεια της χώρας και να απειλεί με κατάρρευση μια οικονομία που στηρίχτηκε κατά βάση στα πήλινα πόδια του γιγαντιαίου πιστωτικού συστήματος.
Οι καθυστερήσεις σε πιστωτικές κάρτες, καταναλωτικά, στεγαστικά και επιχειρηματικά δάνεια τρέχουν με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, ενώ η Τράπεζα της Ελλάδας δηλώνει ευθαρσώς ότι μέχρι το τέλος του χρόνου τα «κόκκινα» δάνεια θα χτυπήσουν ταβάνι. Ήδη, με την ολοκλήρωση του 2010, τα «κόκκινα» δάνεια των τραπεζών άγγιξαν τα 27 δισ. ευρώ, ενώ οι εκτιμήσεις ανεβάζουν τον πήχη των «κόκκινων» δανείων στο 14% με 15% στο τέλος της τρέχουσας χρήσης, με αποτέλεσμα δάνεια άνω των 33 δισ. ευρώ να μην εξυπηρετούνται από τους κατόχους τους. Σημείο καμπής αποτελεί η σταδιακή άρση των μέτρων στήριξης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, που οδηγεί σε σταδιακό περιορισμό του μεγέθους του ενεργητικού των τραπεζών, ενδεχομένως μέσω της μείωσης χορηγούμενων δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα. Σανίδα σωτηρίας για τη συνέχιση της χρηματοδότησης του ιδιωτικού τομέα αποτελεί το νέο πακέτο εγγυήσεων του Δημοσίου ύψους 30 δισ. ευρώ, αλλά και οι πόροι που ενεργοποιούνται μέσω του Εθνικού Ταμείου Επιχειρηματικότητας και Ανάπτυξης ύψους 1 δισ. ευρώ, που μαζί με την τραπεζική χρηματοδότηση θα ανέλθουν στα 2,5 δισ. ευρώ.
Τα στοιχεία πάντως για τον δανεισμό του ιδιωτικού τομέα αποκαλύπτουν την ωρολογιακή βόμβα που ετοιμάζεται να εκραγεί σε συνθήκες ξηρασίας της αγοράς και έλλειψης αναπτυξιακών προοπτικών, καθώς ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκε (Δεκέμβριος του 2010) στο 119,5% έναντι 118,2% στο τέλος του 2009. Το χρέος των νοικοκυριών σε σχέση με το ΑΕΠ αυξήθηκε σε 59,3% έναντι 52,4%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τις επιχειρήσεις διαμορφώθηκε στο 60,2%.
Από τα επίσημα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος το ποσοστό των επισφαλειών αυξήθηκε το 2010 στο 10,4% από 7,7% το 2009, ενώ τα συνολικά δάνεια των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων ανήλθαν στα 257,7 δισ. ευρώ. Το μεγαλύτερο ποσοστό των επισφαλειών, που φθάνει στο 20,5% από 13,4% το 2009, εντοπίζεται στα καταναλωτικά δάνεια και σημαίνει ότι ένα στα πέντε δάνεια δεν εξυπηρετείται. Τα καταναλωτικά δάνεια σε καθυστέρηση ξεπερνούν τα 7,7 δισ. ευρώ, ενώ ανησυχητική είναι και η εικόνα για τα στεγαστικά δάνεια με τις επισφάλειες να ξεπερνούν τα 8 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, το ποσοστό των επισφαλειών στη στεγαστική πίστη έφτασε το 10% από 7,4% το 2009, που σημαίνει ότι ένα στα δέκα στεγαστικά δάνεια είναι σε καθυστέρηση πάνω από 90 ημέρες.
Επιδεινούμενη είναι η κατάσταση και στην επιχειρηματική πίστη, με τα δάνεια που δεν εξυπηρετούνται να φθάνουν τα 10,7 δισ. ευρώ στο σύνολο των 123,1 δισ. ευρώ που είναι τα δάνεια προς τις επιχειρήσεις, καθώς το ποσοστό των επισφαλειών ανήλθε στο τέλος του 2010 στο 8,7% από 6,7% στο τέλος του 2009.
Η αγορά υπολογίζει ότι 700.000 νοικοκυριά και επιχειρήσεις έχουν βρεθεί στο "κόκκινο", ενώ κάθε μήνα ο αριθμός εκείνων που δεν πληρώνουν αυξάνεται, καθώς καθημερινά στις τράπεζες προσφεύγουν εκατοντάδες, οι οποίοι προχωρούν σε μαζικές ρυθμίσεις οφειλών, κυρίως από κάρτες και καταναλωτικά δάνεια.
Τσιμπάνε τα επιτόκια των δανείων
Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, οι τράπεζες χρεώνουν ήδη στους πελάτες τους αυξημένες δόσεις για δάνεια που εκταμιεύονται με το σταγονόμετρο αλλά και σε παλαιότερα που είχαν χορηγηθεί με σημείο αναφοράς το Euribor. Αρχής γενομένης από την απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) να αυξήσει το βασικό επιτόκιο του ευρώ κατά 0,25% αλλά και τη σταθερά ανοδική τάση που καταγράφει το επιτόκιο αναφοράς, Euribor 3μήνου, από την αρχή του έτους οι εγχώριες τράπεζες φόρτωσαν ήδη στους δανειολήπτες τη διαφορά. Για τους δανειολήπτες, ιδιώτες και επιχειρήσεις, η αυξημένη επιβάρυνση έρχεται σε μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδο, τη στιγμή που η αποπληρωμή των υποχρεώσεων γίνεται ήδη μετ' εμποδίων και ύστερα από ένα μακρύ διάστημα χαμηλών επιτοκίων, ειδικά στη στεγαστική πίστη.
Στην αρχή της περασμένης εβδομάδας το Euribor 3μήνου ανήλθε στο 1,36%, από 1,10% που ήταν στις αρχές Μαρτίου και 1% στις αρχές του χρόνου, εξέλιξη που συνεπάγεται 36% αύξηση στο κόστος δανεισμού επιχειρήσεων και ιδιωτών από τις τράπεζες στο πρώτο τρίμηνο του 2011. Ακόμη μεγαλύτερη είναι η επιβάρυνση για τους δανειολήπτες σε ετήσια βάση, με την αύξηση του κόστους δανεισμού να έχει σχεδόν διπλασιαστεί, καθώς το επιτόκιο αναφοράς τον Μάρτιο του 2010 ήταν μόλις 0,634%.
Όπως επισημαίνουν τραπεζικοί παράγοντες, «πρόκειται για εξέλιξη που "πλήττει" το σύνολο σχεδόν των δανειοληπτών, καθώς το Euribor 3μηνης διάρκειας αποτελεί το επιτόκιο αναφοράς του συνόλου σχεδόν των δανείων (95%) που χορηγεί τους τελευταίους μήνες το πιστωτικό σύστημα». Οι ίδιοι αποδίδουν την ανοδική πορεία στις εκτιμήσεις των αγορών ότι θα ακολουθήσει νέα αύξηση του βασικού επιτοκίου από την ΕΚΤ και μάλιστα οι αναλυτές την τοποθετούν χρονικά τον Ιούλιο το αργότερο.
Οι τράπεζες πάντως έχουν ήδη προχωρήσει σε αύξηση των περιθωρίων για τα νέα δάνεια, ενώ πραγματοποίησαν ανατιμολογήσεις υφιστάμενων επιχειρηματικών δανείων. Η διαδικασία αυτή οδήγησε σε αύξηση των spreads δανεισμού των επιχειρήσεων, η οποία έγινε αποδεκτή από τους δανειολήπτες που υφίσταντο την πίεση από πλευράς ρευστότητας.
Τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος για την εξέλιξη των επιτοκίων τον μήνα Μάρτιο είναι ενδεικτικά της τακτικής που ακολουθούν οι τραπεζίτες για να διαχειρίζονται τις καταθέσεις και να δανείζουν νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Σε συνθήκες ασφυκτικής πίεσης και οικονομικής ένδειας, είναι φυσικό και επόμενο τα ακριβότερα δάνεια να μην εξυπηρετούνται και η βελόνα να αγγίζει το κόκκινο.
Αναλυτικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιοποίησε η Τράπεζα της Ελλάδος, το μέσο επιτόκιο των καταναλωτικών δανείων χωρίς καθορισμένη διάρκεια (κατηγορία που περιλαμβάνει τα δάνεια μέσω πιστωτικών καρτών, τα ανοικτά δάνεια και τις υπεραναλήψεις από τρεχούμενους λογαριασμούς) παρουσίασε άνοδο, τον Μάρτιο του 2011, κατά 6 μονάδες βάσης και διαμορφώθηκε στο 14,70%. Παρόμοια εικόνα παρουσίασε και το μέσο επιτόκιο των επιχειρηματικών δανείων χωρίς καθορισμένη διάρκεια, καθώς και αυτό των αντίστοιχων επαγγελματικών δανείων, τα οποία αυξήθηκαν κατά 15 και 6 μονάδες βάσης και διαμορφώθηκαν στο 7,05% και 9,78% αντίστοιχα. Το μέσο επιτόκιο των επιχειρηματικών δανείων συγκεκριμένης διάρκειας με επιτόκιο κυμαινόμενο ή σταθερό έως 1 έτους αυξήθηκε κατά 23 μονάδες βάσης στο 6,46% για δάνεια μέχρι 1 εκατ. ευρώ, και κατά 2 μονάδες βάσης στο 5,39% για δάνεια άνω του 1 εκατ. ευρώ. Τέλος, το μέσο επιτόκιο των στεγαστικών δανείων αυξήθηκε κατά 13 μονάδες βάσης στο 4,04% για δάνεια με επιτόκιο κυμαινόμενο ή σταθερό έως 1 έτος και κατά 29 μονάδες βάσης στο 3,86% για δάνεια με επιτόκιο σταθερό πάνω από 1 και έως 5 έτη. Το αντίστοιχο επιτόκιο των επιχειρηματικών δανείων παρουσίασε άνοδο κατά 6 μονάδες βάσης και διαμορφώθηκε στο 4,72%, ενώ αυτό των επαγγελματικών δανείων παρουσίασε πτώση κατά 10 μονάδες βάσης και διαμορφώθηκε στο 5,61%.
Ο εφιάλτης της μαζικής απόσυρσης
Τα επιτελεία των τραπεζών συνεδριάζουν σε καθημερινή βάση για το απευκταίο σενάριο της μαζικής «επίθεσης» στα γκισέ για απόσυρση των καταθέσεων. Στη διαχείριση των κινδύνων η προοπτική αυτή δεν φέρεται υλοποιήσιμη και γι’ αυτό οι επικεφαλής των τραπεζών οργώνουν τη χώρα για να πείσουν ότι δεν υπάρχει ορατός κίνδυνος χρεωκοπίας ή επιστροφής στη δραχμή. Παρ’ όλα αυτά τα αδιάψευστα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος δείχνουν ότι οι καταθέσεις υποχώρησαν τον Μάρτιο του 2011 στα 199,2 δισ. ευρώ από 202,2 δισ. ευρώ τον Φεβρουάριο.
Στη διάρκεια του 2010, οι καταθέσεις στις ελληνικές τράπεζες υποχώρησαν κατά 12,2% ή κατά 29,1 δισ. ευρώ.
